De oppervlakte van de Utrechtse gemeente Renswoude, die midden in de Gelderse Vallei ligt, bedraagt 1840 hectare en het aantal inwoners is ruim 4000 *  . Renswoude is een voornamelijk agrarische gemeente, bestaande uit verspreid liggende boerderijen.

Het dorp is ontstaan als lintbebouwing aan een in het midden van de 17de eeuw geprojecteerde dorpsweg, noordwestelijk van het in 1654 in opdracht van Johan van Reede op oude fundamenten herbouwde kasteel. *  . Daaromheen is na de Tweede Wereldoorlog dorpsuitbreiding ontstaan, maar de Dorpsstraat vormt nog altijd de kern van het dorp.

Door zijn hoge ligging (ruim 21 meter boven N.A.P.) neemt de in het zuiden van de gemeente gelegen Emmikhuizerberg een bijzondere plaats in het valleilandschap in. Hoewel deze zandheuvel eerder bewoond moet zijn geweest dan de omringende moerassige vallei, is de buurtschap nooit groter geweest dan een aantal boerderijen, die aan de noordzijde van de berg staan. De zuidoostelijk van de Emmikhuizerberg gelegen heuvel Grote Veenlo, die tot de grenswijziging met Veenendaal in 1960 tot het grondgebied van de gemeente Renswoude behoorde, lag onder de rook van deze groeiende industrieplaats en is in die ontwikkeling meegegroeid. Opmerkelijk is dat het grondgebied van de huidige gemeente Veenendaal ongeveer dezelfde grootte heeft als dat van Renswoude, maar zo goed als geheel bebouwd is ten behoeve van de bijna 60.000 inwoners.

De naam Renswoude, die woud van de stad Rhenen betekent, komt voor het eerst voor in een oorkonde uit 855, als het 'silva hrenhem' *  . Het betreft hier een schenkingsakte door Folckerus aan de abdij van Werden aan de Ruhr van nog grotendeels onontgonnen gebied. Ontginning in de late middeleeuwen had versnipperde eigendomsverhoudingen tot gevolg. De oudste boerderijen lagen op dekzandruggen langs de Luntersebeek, die centraal door het gebied loopt.

Tot dit boerderijencomplex behoorde ook het bij de berg gelegen Emmikhuizen, waarvan de naam wordt verklaard als een afleiding van een persoonsnaam, vergelijkbaar met andere boerderijnamen als Abbelaar, Wittenoord en Ubbeschoten. Tezamen met nog niet ontgonnen meentgronden, die hij in 1346 van de stad Rhenen had gekocht, gaf de bisschop van Utrecht, Jan van Arkel, de toen ontstane heerlijkheid in leen aan familieleden. Zijn bastaardzoon Jan van Rijnesteijn voerde het Arkel-wapen (in zilver twee rode beurtelings gekanteelde dwarsbalken) met als "breuk" een blauwe uitgeschulpte schildzoom *  Dit werd ook het heerlijkheidswapen, dat later officieel als gemeentewapen werd toegewezen, zij het tegengesteld, dat wil zeggen met ingeschulpte schildzoom *  .

De gemeente Renswoude is in 1795 gevormd uit de in 1674 verheven hoge en vrije heerlijkheid Renswoude en Emmikhuizen, die ongeveer dezelfde grootte had. De juridische grensbepaling van de gemeente vond in 1818 plaats, kort vóór de invoering van het kadaster. Feitelijk had deze al veel eerder, meestal naar aanleiding van conflicten met buurgemeenten, plaatsgevonden. Eén van de oudste grenzen is de Groepersloot (langs de Groeperweg) tussen Renswoude en Amerongen, aangezien deze in een gebied lag, dat rond 1500 voor de turfwinning van belang was. Ook de grens met Veenendaal was door deze economische activiteit en door de afwateringperikelen, waarbij de Emmikhuizerberg en de Grote Veenlo een natuurlijke waterscheiding tussen het noorden en het zuiden van de Gelderse Vallei vormden, tamelijk exact bepaald.

Toen in de periode 1652-1664 op Utrechts grondgebied een Slaperdijk werd aangelegd om het Gelderse water te keren, was hiermee tevens de grens tussen Renswoude en Ede (in casu Ederveen en Lunteren) bepaald. De grens tussen Renswoude enerzijds en Scherpenzeel/Barneveld anderzijds werd in 1743/1744 door de Gelderse landmeter Isaac van den Heuvel vastgelegd op een kaart die de provinciale grens van Walderveen tot Hoevelaken tot onderwerp had *  . De grens met Woudenberg was slechts bij benadering bekend, zodat deze in 1818 door overleg tussen de gemeenten werd vastgesteld *  .

In de laatste twee eeuwen was Renswoude bij een aantal gemeentelijke herindelingsplannen betrokken. Hoewel de Franse tijd in dat opzicht veel veranderingen kende, had dit voor Renswoude geen ingrijpende gevolgen. Van 1795-1806 (Bataafse Republiek) hield de gemeente Renswoude en Emmikhuizen dezelfde grootte als de hoge en vrije heerlijkheid, en viel van 1798-1801 onder het Departement van den Rijn. Tijdens het Koninkrijk Holland (1806-1810) werd de volledige autonomie hersteld. Van 1810-1813 (inlijving bij Frankrijk) was de grootte van de mairie Renswoude, gelegen in het Departement du Zuiderzee, wederom ongewijzigd. In 1813 volgde het herstel van de onafhankelijkheid en werden de gemeentegrenzen van vóór 1795 hersteld.

Maar ook in de 19de eeuw ontstonden samenvoegingsplannen. In 1849 stelde de gouverneur van de provincie Utrecht, eerst aan de minister, daarna aan Gedeputeerde Staten, een samenvoeging van Renswoude en Woudenberg voor. De reden was dat gemeenten met minder dan 3000 inwoners te klein waren om goed te kunnen functioneren. Hier bleef het blijkbaar bij, want in 1850 kwamen Gedeputeerde Staten van Gelderland met het voorstel om Gelders-Veenendaal te ruilen voor de noordelijke punt van Renswoude. Ook dit voorstel strandde en tussen 1851-1940 werd niet meer over samenvoegingsplannen met andere gemeenten gesproken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de gemeenteraad in 1941 buiten werking werd gesteld, deed de provincie een voorstel tot grenswijziging tussen de gemeenten Veenendaal, Ede, Renswoude en Rhenen, dat uiteindelijk geen doorgang vond *  . Van 10 november 1944 tot de capitulatie werd ook burgemeester Taets van Amerongen, die daarvóór het bestuur van de gemeente had waargenomen, vervangen. In zijn plaats werd J.P.A. de Monyé, woonachtig te Maarn, benoemd, die tevens burgemeester van Maarn en Woudenberg was. Op 7 mei 1945 werd zijn aanstelling door het militair gezag geschorst.

Na de oorlog werd door de toenemende schaalvergroting gemeentelijke samenvoeging weer actueel. Een aanwijzing in die richting was de benoeming van één gezamenlijke burgemeester voor de gemeenten Renswoude en Woudenberg in 1947, welke situatie tot 1974 zou voortduren. In deze periode vond een belangrijke grenswijziging tussen de provincies Utrecht en Gelderland en tussen enkele aan weerszijden van die grens gelegen gemeenten plaats. Met ingang van 1 januari 1960 raakte Renswoude gebied aan het begin van de Hopeseweg aan Scherpenzeel kwijt, maar kreeg er gedeelten van Groot Wolfswinkel, Wittenoord en De Lucht voor terug. Belangrijker was de aderlating aan Veenendaal van de zogenaamde Emmikhuizer Venen, die globaal begrensd werden door Kooiweg, spoorweg Utrecht-Arnhem, Nieuweweg en Munnikenweg en in totaal ongeveer 150 hectare besloegen. Daaraanvolgend deden Gedeputeerde Staten van Utrecht in 1970 een voorstel tot samenvoeging van Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg. De gemeenteraden deden vervolgens voorstellen voor de naam van de nieuwe gemeente: Renswoude en Woudenberg kozen voor Westerwoude, Scherpenzeel voor Groenendaal. Deze plannen verdwenen in 1973 in de ijskast, waarna de benoeming volgde van weer een eigen burgemeester voor Renswoude.

In 1985/1986 kwamen Gedeputeerde Staten van Utrecht met een voorstel tot samenvoeging van Renswoude en Scherpenzeel.

De gemeenteraad van Scherpenzeel stelde daarbij één voorwaarde: Gelders blijven. In 1989 gaf de staatssecretaris in een brief aan Gedeputeerde Staten van Utrecht een voorkeur aan voor één Utrechtse gemeente Renswoude/Scherpenzeel. Hangende nieuwe voorstellen van Gedeputeerde Staten van Utrecht tot herindeling van de provincie Utrecht, waaronder de vorming van een nieuwe gemeente Renswoude-(Scherpenzeel)-Woudenberg onder de naam Scherpenwoude, werd in 1996 een waarnemend burgemeester in Renswoude benoemd. In november 1997 werden deze voorstellen gewijzigd en onder andere het voorstel tot samenvoeging van Renswoude en Woudenberg ingetrokken. In 1998 werd het waarnemend burgemeesterschap omgezet in een definitief burgemeesterschap.