Op 12 juni 1259 verleende de bisschop van Utrecht, Hendrik van Vianden, het 'stadsrecht' aan het 'oppidum' Amersfoort. (Oppidum = een soort omheinde marktplaats).
Op 19 november 1957 gaf het 'Algemene Comité voor de viering van het 700-jarig bestaan van de stad Amersfoort', dat door het college van burgemeester en wethouders was ingesteld, zijn opdracht terug wegens het gebrek aan middelen. Wellicht kon de burgerij ook haar 'steentje bijdragen', zo dacht men. Daarom werd in 1957 een beroep gedaan op het bestuur van de Oudheidkundige Vereniging 'Flehite' om het initiatief te nemen om dit in samenwerking met de burgerij te organiseren.
Op 19 december 1957 belegden J.D. H. van der Neut en D.H. Huygen, secretaris van de vereniging Flehite, de eerste vergadering in het museum tesamen met negen 'onderscheiden burgers'. Op 30 december 1957 besloot men een 'studiecommissie' in het leven te roepen, die de mogelijkheden voor het feest moest onderzoeken.
Op 9 juni 1958 werd de Stichting 'Amersfoort 700 jaar stad' opgericht. Voorzitter was J.D.H. van der Neut, voormalig hoofd van het Amersfoorts Kadaster, secretaris P.C. van Straalen van de gemeentesecretarie en penningmeester was de gemeenteontvanger W.Th. Vernhout. Het bestuur bestond verder uit vertegenwoordigers vanuit de Amersfoortse middenstand, de Vereniging voor Vreemdelingenverkeer (V.V.V.), de Amersfoortse Gemeenschap (A.G.) en de Amersfoortse Stichting voor Lichamelijke Opvoeding en Sport (A.S.L.O.S.).
Het doel van de stichting was: 'de herdenking van het zevenhonderd jarig bestaan der stad Amersfoort zo lusterrijk mogelijk te doen vieren'.
Om dit doel te verwezenlijken waren financiele middelen nodig. Het gemeentebestuur droeg de kosten van de feestelijke herdenking en de opening op 12 juni in de Sint-Joriskerk, waar 's avonds bovendien nog een speciale kerkdienst werd gehouden. Op De Hof werd het beeld van Sint-Joris, dat vervaardigd was door prof. V.P.S. Esser, onthuld door burgemeester H. Molendijk.

Het feest is gefinancierd door de Stichting, die haar inkomsten verwierf uit een grote loterij en de pachtsommen van een weekkermis. Er waren twee loterijen. De eerste loterij was met loten van fl. 100,-. De tweede loterij was met loten van fl. 1,- om tevens 'minder draagkrachtigen' een bijdrage te kunnen laten leveren. Deze extra loterij was ten bate van de versiering en verlichting van diverse straten en wijken. Op 24 april 1959 was de trekking van de eerste loterij in de Markthal aan de Breestraat. De hoofdprijs was een woonhuis met garage aan de latere Brücknerstraat 20, het 'Eeuwfeesthuis' waar het bestuur een gevelsteen inmetselde. De tweede prijs was de 10.000e door Pons Automobielbedrijf naar Nederland geïmporteerde Volkswagen-kever.

Er werden diverse actiecomités gevormd vanuit diverse straten en wijken, waaronder: Eeuwfeestcomité 'Centrum', met als voorzitter J.F. Mulder, secretaris A.E.A. van Halderen en penningmeester de heer Wensink, Havikcomité, Bloemendalcomité, Krommestraatcomité, een comité-De Kamp, een comité 'Winkeliers- en Ambachtsvereniging Soesterkwartier (W.A.S.)' en een Winkeliersvereniging 'Juliana Centrum'. Deze comités legden hun plannen voor aan de Stichting en voerden ze uit na overleg met het Stichtingsbestuur.
Het dagelijks bestuur van de Stichting bestond uit: J.D.H. van der Neut (vrz.), P.C. van Straalen (secr.), W.Th. Vernhout (penn.m.), H.C. Enkelaar, F. de Feber (vice-vrz.), W. den Hollander, H. Verdouw, B. Verschuur, H. Visser.
Juridische adviseurs waren notaris H.F. Keetell, mr. C. Kruysse, mr. F.H.I. Luyckx.

Op 9 december 1959 werd de Stichting opgeheven en op 27 september 1960 de liquidatieakte bij de notaris ondertekend.
In februari 1960 adviseerde een studiecommissie de leden van de Stichting (in liquidatie) over de oprichting van een permanent overlegorgaan (stichting), met vertegenwoordigers van de V.V.V., de Amersfoortse Gemeenschap, de ASLOS, de middenstandsorganisaties en het gemeentebestuur, teneinde activiteiten te organiseren die de kennis, belangstelling en aantrekkelijkheid ten aanzien van Amersfoort blijvend moesten doen toenemen. Aanleiding hiertoe was een brief van 23 september 1959 van het algemeen bestuur van de V.V.V. aan het bestuur van de Stichting 'Amersfoort 700 jaar stad' om een dergelijke nieuwe stichting op te richten en er in zitting te nemen 'in de geest van het eeuwfeest'.
Dit resulteerde in 1960 in de oprichting van de Stichting 'Amersfoort in 't Centrum', waarvan de statuten en enkele notulen zich in dit archief bevinden, omdat zij toegezonden werden aan de 'Stichting-in-liquidatie'. Enkele voormalige bestuurders van de opgeheven Stichting namen zitting in het nieuwe Stichtingsbestuur.

Sinds de eeuwfeesten van 1959 heeft Amersfoort een eigen banier en een eigen vlag. De gemeentevlag werd ingesteld in de raadsvergadering van 28 april 1959.

Men ging tijdens de voorbereidingen van de eeuwfeesten te rade bij gemeenten als Edam en Breda, die kort tevoren hun 'eeuwfeest' hadden gevierd. Met name Edam was van belang vanwege de deelname door de burgerij in historische kostuums.
Het embleem of vignet (een luchtballon met een toren erin) was een ontwerp van de heer H. Dirkzwager van NV Bronswerk. H. Verdouw, directeur van de V.V.V. en hoofd afdeling Pers en Publiciteit van de Stichting verwoordde het aldus: "Een luchtballon is het teken van vreugde, van opstijging. De toren symboliseert de historie van de stad en geeft gesymboliseerd weer waarom er vreugde is." Het werd o.a. gebruikt voor sluitzegels, folders, affiches, briefpapier en enveloppen en verpakkingsmaterialen van winkeliers.
Het pand 'De Vergulde Wagen', Utrechtsestraat 20, werd door de Bijenkorf N.V. te Amsterdam beschikbaar gesteld aan het 'Eeuwfeestcomité Centrum', nl. de etalage voor de propaganda voor de loterij en de zalen voor een tentoonstelling over de evenementen in 1959. Het pand kreeg de bijnaam 'De Bakermat'. Hier werden ook de 'eeuwfeestkostuums' verkocht.
De tekenlerares J.M. Damman van de Huishoudschool 'Prinses Irene' tekende en beschreef de historische kostuums, naar oude voorbeelden uit schilderijen e.d.
De officiële eeuwfeesten werden georganiseerd van 12 juni tot 15 augustus 1959. Om reclame te maken trok op 30 mei 1959 een optocht van Amersfoorters in historische kleding naar Hilversum, waar men ontvangen werd door het gemeentebestuur en waarna men een modeshow gaf op het Sportpark te Hilversum, onder begeleiding van het tamboer- en trompettercorps van Bronswerk N.V. Deze publiciteitsstunt werd georganiseerd door het Eeuwfeestcomité 'Centrum'.

De Amersfoortsche Courant gaf een speciale 'Eeuwfeestuitgave' uit op 12 juni 1959, die huis-aan-huis verspreid werd. Dagblad 'Het Centrum' verzorgde eveneens een 'Eeuwfeestnummer'. Er werden verschillende 'Stedeliederen' geschreven, door verschillende mensen. Uiteindelijk is gekozen voor het lied van Ph. Rintel, journalist van de Amersfoortsche Courant, onder pseudoniem 'Philia'. Het lied was getiteld 'Geen oord als Amersfoort'.

Activiteiten die georganiseerd werden, waren o.a.: optochten in historische kostuums, een bazaar in de Markthal, een lunapark, een internationaal biljarttoernooi, een klank- en lichtspel bij Monnikendam, een galaconcert met violist Jehudi Menuhin en huwelijken in historische kostuums. Deze kostumering kostte meer dan twee ton en is door de deelnemers zelf betaald.
Bijzonder was ook een aquarellenprijsvraag. In 84 etalages in de binnenstad stonden evenzoveel aquarellen met oude stadsgezichten. Men moest raden welke locatie geschilderd was. Deze aquarellen waren geschilderd naar oude originele schilderijen en tekeningen door de directeur van de voormalige Amersfoortse Tekenacademie Martin Brink en Wim van Ham uit Soest.
Op de laatste dag van de eeuwfeesten werden een bloemencorso en een groot vuurwerk georganiseerd.

Het archief van de Stichting, met de bijbehorende comités, is na de slotvergadering van 9 december 1959 overgedragen aan de Oudheidkundige vereniging 'Flehite', die het naderhand schonk aan de Gemeentelijke Archiefdienst Amersfoort.

Verantwoording en aanwijzingen voor de gebruiker
Het archief bevatte voor de inventarisatie ruim 2 strekkende meter stukken, waarvan bijna de helft bestond uit documentatie en curiosa. Na opschoning is de omvang ongeveer 1,50 strekkende meter. Tijdens het vooronderzoek kon ik geen duidelijke ordeningsstructuur vaststellen. Wel bevonden de archiefstukken zich voor het merendeel in omslagen, maar deze bevatten vaak doublures. De originele omslagen behoorden blijkens aantekeningen en de stukken zelf tot het archief van de voorzitter, de secretaris, de penningmeester, de directeur van de V.V.V. (als bestuurslid van de stichting) en het bestuur van het Eeuwfeestcomitë 'Centrum'. De stukken van J.D.H. van der Neut bestonden uit agenda's en notulen (meestal afschriften met veel aantekeningen) en correspondentie (originelen en afschriften). Het archief bevat veel curiosa en documentatie. Bij de stukken van de secretaris trof ik veel originele agenda's en notulen aan.
Ik heb e.e.a. zoveel mogelijk geïntegreerd en er 'zaakdossiers' van gemaakt om de toegankelijkheid van de archiefstukken te vergroten.
Documentatie heb ik zoveel mogelijk specifiek beschreven met hetzelfde doel.
Folders die een uitnodiging bevatten heb ik beschreven als archiefstukken. Overige folders heb ik ondergebracht bij de 'documentatie'.
Enkele boeken bevinden zich ook elders in collecties, waaronder de bibliotheek van Archief Eemland. Toch heb ik deze doublures bij dit archief bewaard als 'documentatie', omdat ze in deze periode zijn geschreven en ze in het archief aan de orde komen. Bovendien behoorden ze oorspronkelijk tot dit archief. Eén boek is voorzien van aantekeningen van J.D.H. van der Neut, waardoor het meer informatieve waarde heeft gekregen dan het originele exemplaar.

Aanvankelijk beschreef ik de curiosa apart, maar nadat ik alle stukken had gezien heb ik de meeste toegevoegd aan de naar mijn mening bijbehorende archiefstukken.
Zoals bij archiefbewerking gebruikelijk is, heb ik afschriften, concepten, dubbele stukken, niet doorgegane zaken grotendeels vernietigd. Hoewel ik de krantenknipsels ook nagekeken heb op dubbele stukken, kunnen er nog doublures aanwezig zijn. Ik heb ze bewaard zodat men ze nu kan raadplegen, omdat op dit moment nog niet duidelijk is wanneer (gedeelten van) de Amersfoortsche Courant gedigitaliseerd beschikbaar komen op de website van Archief Eemland. Notities van de voorzitter heb ik voor het merendeel bewaard, omdat dit een completer beeld geeft van de gedachtengang en de activiteiten van het Stichtingsbestuur.
Voor de muzieknotatie van het 'Stedelied' van Ph. Rintel ben ik zo vrij geweest een fotokopie bij te voegen uit een plakboek, afkomstig uit de aparte 'Collectie J.D.H. van der Neut'.

Overige archiefstukken kan men aantreffen in het archief van het gemeentebestuur (1947-1974); rubriek 2.13.05.02., inv. nr. 3782.
Het archief van de Oudheidkundige vereniging 'Flehite' (1878-1998) bevat ook stukken over 'Amersfoort 700 jaar stad'.
De 'Collectie J.D.H. van der Neut' bevat bijvoorbeeld een aantal plakboeken over de 'eeuwfeesten' in 1959.
Foto's over de eeuwfeesten kan men raadplegen in de 'Beeldbank' op de website van Archief Eemland. Enkele films bevinden zich ook in onze collectie.

Amersfoort, 16 februari 2009,
Wim van den Hoonaard.