Gedenkrol met namen Amersfoortse Joodse slachtoffers

Te bezichtigen van 14 april t/m 23 mei op de 3e verdieping van het Eemhuis. 

Jom Hashoa is een belangrijk herdenkingsmoment in het jaar. Dit jaar is dat op woensdag 23 april 2025 (27 Nisan op de Hebreeuwse kalender). In Amersfoort wordt stilgestaan bij de Joodse stadsgenoten die slachtoffer werden van de nazi’s. Ieder jaar is bij Archief Eemland de gedenkrol te bezichtigen in de weken rondom 4 en 5 mei. Kijk hier voor onze openingstijden.

Over de gedenkrol

De namen van de Amersfoortse Joodse slachtoffers van de Holocaust zijn in 1999 geschreven (gekalligrafeerd) op een gedenkrol van perkament in de vorm van een Tora-rol. Op 13 april 1999 werd de gedenkrol namens de Amersfoortse burgerij aangeboden aan de Nederlands Israëlitische Gemeente Amersfoort door de Raad van Kerken Amersfoort ter nagedachtenis aan de Amersfoortse Joodse stadsgenoten. 

Online

De namen van Joodse slachtoffers op de rol staan ook online (Gedenkrol online). Klik op een naam en het verhaal van deze persoon wordt zichtbaar. Met dank aan de Stichting Herdenkingsstenen Amersfoort voor de persoonlijke informatie van alle slachtoffers bij de digitale gedenkrol.

Levensverhaal uitgelicht: Ester Kopel-Rieger

Eén van de slachtoffers, van wie de naam op de gedenkrol staat, is Ester Kopel-Rieger. Aan de Langestraat 34 ligt een herdenkingssteen voor haar. Ze wordt in 1901 geboren te Gorlice in Polen. In 1915 wordt hier flink gevochten. Gorlice is een Duits offensief aan het oostfront waartussen Ester opgroeit. Op haar achttiende verhuist ze naar Mönchengladbach (Duitsland). In 1937 is ze even terug in Polen maar in januari 1938 vlucht ze naar Den Haag. Hier doet ze pogingen om naar Amerika te emigreren. Veel documentatie van- en over haar, waaronder haar visum van het Amerikaanse consulaat uit 1940, is bewaard gebleven. Haar beide ouders zijn dan al niet meer in leven en ze leeft gescheiden van haar echtgenoot Leo Kopel. 

Verhuizing op verhuizing

Daadwerkelijk emigreren lukt niet, vermoedelijk door de capitulatie. Ester doet nog een aanvraag om door Duitsland te mogen reizen, mogelijk voor terugkeer naar Polen. Maar helaas, het wordt afgewezen. Ze moet van de bezetter in september 1940 Den Haag verlaten en komt terecht in Almelo. Op 4 februari 1942 schrijft ze een briefje aan de politie-hoofdinspecteur in Almelo over haar vertrek naar Amersfoort. Ze gaat namelijk als huishoudster aan de slag bij Henri van Raalte die een manufacturenzaak aan de Langestraat 34 heeft. 

Henri van Raalte

Henri van Raalte is ook plaatselijk vertegenwoordiger van de Joodse Raad én bestuurslid van de Nederlands Israëlitische gemeente in Amersfoort, de kerkenraad. Vanuit die positie zorgt hij er nog voor dat op 21 maart 1943 Poeriem (het Lotenfeest) kan plaatsvinden. Op dat moment is het interieur van de synagoge al grotendeels vernield en telt Amersfoort nog slechts vijftien Joodse gezinnen. 

Niet in staat om te reizen

Van het leven dat Ester in Amersfoort leidt, is weinig bekend. Wel kunnen we opmaken dat zij er alles aan doet om onder de opgelegde maatregelen van de Duitse bezetter en uitzetting uit te komen. Op 18 augustus 1942 stuurt zij een brief aan de Zentralstelle für Jüdische Auswanderung, het Centraal bureau voor Joodse emigratie (uitzetting). In haar brief schrijft Ester dat zij vanwege meerdere aandoeningen niet in staat is om te reizen en daarom geen gehoor kan geven aan de ‘Aufruf zur Arbeitsdienstleistung’. Een medische verklaring van huisarts Meijer-Kamerling stuurt ze mee. Of de brief invloed heeft is niet bekend. Wel is bekend dat ze kort na de medische verklaring lid wordt van de evacuatie Commissie voor de Joodse Raad. 

Vermoord

In oktober 1943 vertrekt Ester naar een onbekende bestemming, een onderduikadres? Op 28 januari 1944 wordt ze naar Kamp Westerbork gedeporteerd en anderhalve week later naar Auschwitz. Daar wordt ze op 11 februari 1944 vermoord. Ester is dan 42 jaar.
Henri van Raalte overleeft de oorlog. Hij overlijdt op 8 mei 1950 op 70-jarige leeftijd. Huisarts Meijer Kamerling overleeft de oorlog ook en overlijdt in 1951. Zijn vrouw en zoon worden vermoord in Auschwitz. Drie andere kinderen Meijer Kamerling overleven de oorlog wel en verhuizen daarna naar Australië.

Lees het uitgebreide levensverhaal over Ester en andere Amersfoortse slachtoffers op de website van Herdenkingsstenen Amersfoort.: Ester Kopel-Rieger – Stichting Herdenkingsstenen Amersfoort.

Alle documentatie van en over Esther, gedigitaliseerd door het Joods Cultureel Kwartier. 

Wilt u uw familiegeschiedenis in oorlogstijd ontdekken of een onderzoek naar het oorlogsverleden in uw eigen familiegeschiedenis starten. Op vrijdag 25 april 2025 van 10.30 – 12.00 uur organiseren Bibliotheek Eemland en Archief Eemland een workshop onderzoek familiegeschiedenis. Interesse? Meld u dan aan. De workshop is gratis.

Meer informatie over herdenken en vieren in Amersfoort, Hoogland en Hooglanderveen vind je op 80 jaar Vrijheid en op de website van Gemeente Amersfoort Monument ter nagedachtenis aan Joodse slachtoffers Tweede Wereldoorlog | Gemeente Amersfoort. Zie ook de Uitagenda 80 Jaar Vrijheid | Amersfoort | Tijd voor Amersfoort.