Vermeerkwartier

De wijk is in 2003 opnieuw genoemd naar een van de hoofdwegen die door de wijk voert, de Vermeerstraat, een naam die tot in 1960 in gebruik was geweest. In de tussenliggende jaren heette de wijk Dorrestein.

De Haghe en Woesteigen

Het gebied tussen de oude stad en de Gasthuislaan-Everard Meysterweg (toen deel van die laan) en tussen de Woestijgerweg en de Heiligenbergerbeek werd van de middeleeuwen tot in de negentiende eeuw De Oude Haghe genoemd. Dit op een klein stukje na, ter hoogte van het parkeerterrein van het zwembad. Dat droeg al in 1349, maar ook nog rond 1800, de naam Zwarte Kampen. Door het gebied liep een weg, die voerde naar boerderij Dorrestein en daarom Dorresteinsesteeg werd genoemd. In de middeleeuwen heette deze weg De Oude Haghe of de weg van Oude Haghe. In de tijd dat de stadsmuur nog op de plek van de Muurhuizen te vinden was, behoorden ook de Kleine en Grote Haag waarschijnlijk tot dit gebied.

De hoeve Dorrestein wordt al in 1569 genoemd, eigenaar was toen de Amersfoortse schout Vincent van der Houven. In hoeverre de aanduiding 'stein' wijst op een stenen huis is onbekend. Een samenhang met dorre en stenige grond is ook goed mogelijk. De aan de Lockhorsterweg gelegen boerderij Dorrestein ging bij de aanleg van de rijksweg als gevolg van een grenswijziging over van Amersfoort naar Leusden.

Op de kaart uit 1570 geeft Jacob van Deventer in het gebied enkele molens en huizen aan, terwijl ook de Bisschopsweg staat ingetekend. De huidige straatnaam Kroontjesmolen herinnert aan één van de molens van toen. De Kokjesbongerd verwijst naar Kok, eigenaar van de hier gelegen hoeve Collant omstreeks 1700. De geschiedenis van deze boerderij gaat terug tot in de veertiende eeuw.

Een gebied dat aansloot op De Haghe was het Woesteigen. Waarschijnlijk gaat het hierbij om het gebied ten zuiden van de Gasthuislaan tot en met de landerijen van Dorrestein. Dit woeste, d.w.z. onontgonnen gebied behoorde tot de Amersfoortse meent (gemeenschappelijk bezeten grond) ten zuiden van de stad. De naam komt in 1410 voor het eerst voor als het nieuwe Woesteigen. De Woestijgerweg liep er naartoe en er doorheen.

Het St. Pieters en Bloklandgasthuis had aan het eind van de middeleeuwen de nodige bezittingen in het gebied. Landerijen waar later boerderijen stonden met bekende namen, zoals Ganskuijl, De Wijnbergh en Snoeckgensheuvel. De Ganskuijl stond ongeveer op de plek van het Corderius college. De boerderij Snoeckgensheuvel lag ongeveer ter hoogte van de huidige straat en werd in 1953 afgebroken. De Wijnbergh stond op het terrein van Sportpark Dorrestein en werd pas in 1972 neergehaald.

Vermeerkwartier

De eerste bebouwing in deze wijk verscheen tegen het einde van de negentiende eeuw en in het begin van de twintigste eeuw, voornamelijk ten noorden van de Bisschopsweg. De meeste straten hier werden vernoemd naar Utrechtse bisschoppen. De buurt die ten oosten van de Hendrik van Viandenstraat ontstond, werd later in de twintigste eeuw De Luiaard genoemd, naar de in 1914 afgebroken blekerij van die naam aan de Bisschopsweg. Onder meer De buurt tussen de Hendrik van Viandenstraat en de Heiligenbergerbeek wordt De Luiaard genoemd, naar de blekerij van die naam die tot in 1914 aan de Bisschopsweg stond.

In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw werd een woonbuurt gebouwd tussen het park Randenbroek, de Gasthuislaan, de Bisschopsweg en de Woestijgerweg, gedeeltelijk dus buiten de tegenwoordige wijk. De nieuwe straten kregen de namen van Nederlandse schilders en de wijk werd Vermeerkwartier genoemd naar de belangrijkste straat.

Pas na de Tweede Wereldoorlog werd ook aan de overzijde van de Gasthuislaan gebouwd. Nieuwe straten werden hier naar edelstenen genoemd. Met deze stadsuitbreiding naderde de wijk de boerderij Dorrestein. In 1960 werd daarom besloten de gehele wijk naar deze boerderij te noemen. De naam Vermeerkwartier bleef als buurtnaam behouden voor de oudere schildersbuurt.

In de jaren negentig pleitte de Club van 100 van de op het Sportpark Vermeerkwartier gevestigde voetbalclub C.J.V.V., met succes voor wijziging van de wijknaam in Vermeerkwartier; vanaf 2003 spreken we (weer) van het Vermeerkwartier. De discussie over de wijknaam blijft echter bestaan.

Nadruk van een stadsplattegrond met strategische toegangswegen van Jacob van Deventer uit circa 1570. Lithografie door J. Smulders & Co., Den Haag.

Boerderij de Ganskuijl. Foto uit 1953. Deze boerderij is inmiddels gesloopt. Op het erf ervan staat nu het Corderius College. De laatste familie die er woonde was de familie van Binnendijk.

Foto uit 1953. Uitzicht vanaf 't Stort (nu: Snoeckgensheuvel) over de velden en de Heiligenbergerbeek ten oosten daarvan, met op de voorgrond de Dorresteinsesteeg (later Dorresteinseweg). Rechts een boerderij die lag aan de Dorresteinseweg 6.

Literatuur:

• Gemeente Amersfoort, Wijkprogramma Vermeer-, Berg- en Leusderkwartier 2004/2005, "VBL gaat naar de schoonheidsspecialist".
• J.A. Brongers , Historische encyclopedie van Amersfoort (Amersfoort 1998/1999).
• Bert van Beek, Van Beek en Van Munster. Drie eeuwen familiegeschiedenis in Amersfoort, Asschat, Doornenburg en Leusden ('s-Hertogenbosch 1998) p. 55-59.
• Wulfred Hofland, De tweede Eem en de afsluiting in 1428. En voorts mijn mening over Dorrestein… (Enschede 2004).