Randenbroek

Landgoed Randenbroek

De wijk Randenbroek is genoemd naar het in oorsprong middeleeuwse huis van die naam, dat lag aan de rand van een moerassig gebied (broek), op één van de zandhoogten aan de voet van de Utrechtse Heuvelrug.

Al in 1249 wordt een Everard van Randenbroek genoemd. Tussen 1605 en 1660 woonden de familie Van Campen hier. Eén van hen was de beroemde architect en schilder Jacob van Campen, die hier in 1657 overleed. In 1646 kwam Jacob van Campen met de eigenaar van de Heiligenberg overeen om de weg naar de ingangspoort van zijn park recht door te trekken naar de Heiligenberg. Zo ontstond de huidige Heiligenbergerweg. Aan de zuidkant van het park Randenbroek liep Metgensbleek, dat ooit als een bleekveld dienst deed (een veld waar de was te drogen en te bleken werd gelegd). Een andere vestigingsplaats voor blekerijen lag overigens net buiten het park in het noorden: de Kattekampen. Deze gronden vormen nu het gebied tussen de Zwaanstraat, Heiligenbergerweg en Bisschopsweg. Jacob van Campen heeft ook deze Kattekampen in zijn bezit gehad. Eén van de bekendste latere bewoners was A.M. Tromp van Holst (1880-1903), hij bleef tot zijn dood in 1920 eigenaar. Tromp van Holst was een vooraanstaande Amersfoorter die vele initiatieven voor de stad ontplooide en diverse functies vervulde onder andere als gemeenteraadslid.

Het in oorsprong middeleeuwse huis Randenbroek onderging in de 17de en 19de eeuw ingrijpend wijzigingen. In 1814 maakte tuinarchitect H. van Lunteren twee ontwerpen voor het park in Engelse landschapsstijl, waarvan het minst spectaculaire werd uitgevoerd (zie afbeelding). Kort daarna moet het oude huis zeer ingrijpend zijn verbouwd. Het huis, de daarbij behorende zeventiende en achttiende eeuwse opstallen, zoals een koetshuis, een oranjerie en een duiventil, maar ook het park met zijn hekken staan sinds 1961 op de rijksmonumentenlijst.

Het hek aan de Bisschopsweg stond tot 1865 op de plek van de Utrechtsepoort, aan het einde van de Utrechtsestraat. Daar werden tot in dat jaar stedelijke accijnzen geheven op inkomende goederen. 's Nachts ging het hek dicht om belastingontduiking te voorkomen. Met de afschaffing van deze accijnzen had het hek daar geen functie meer en werd het naar Randenbroek verplaatst.

Randenbroek

Ten noordoosten van het landgoed en de Kattekampen lag het Blekerseiland tegen de binnenstad aan. De huidige Blekersingel herinnert ons nog aan dit gebied dat geheel door water werd omsloten. Ook hier werd de was gebleekt. De namen van daar aanwezige wasserijen vinden we nu terug in De Hoop- en De Vlijtstraat.

Tussen de Boreelstraat en de Flierbeek lag in de zeventiende eeuw het landgoed Beeckhoven, later bekend als het Hogerhuis. Het huis werd in 1645 gebouwd door Arent van Wijnbergen maar is in 1879 afgebroken ten behoeve van de bouw van de Willem III-kazerne.

Behalve deze cavaleriekazerne kwam aan het eind van de negentiende eeuw ook bebouwing op het Blekerseiland en langs de Heiligenbergerweg tot stand. Rond 1920 werd de Randenbroekerweg aangelegd. Tenslotte werden in de jaren dertig in de Kattekampen woningen gerealiseerd. Het overige terrein van de huidige woonwijk bleef voorlopig nog vrijwel onbebouwd tot kort na de Tweede Wereldoorlog. Toen werden nieuwe woonwijken aan de noord- en oostkant van de binnenstad gepland op grond van het zogenaamde Uitbreidingsplan in Hoofdzaak. In dit plan ontwikkelde de stadsarchitect D. Zuiderhoek zijn 'bloembladtheorie'. Hij analyseerde dat de stad was scheefgegroeid: de binnenstad vormde niet meer het geografisch centrum van de gemeente. Ook Randenbroek moest een woonwijk worden zodat de middeleeuwse stadskern weer het middelpunt van Amersfoort worden.

In Randenbroek verrezen vanaf het begin van de jaren vijftig veel nieuw woningen, zowel flatgebouwen als eengezinswoningen. De straten werden genoemd naar componisten zoals Mozart, Bach en Verdi. Aan het eind van de jaren zeventig werd de Willem III-kazerne afgebroken, waarna op dit terrein woningen werden gebouwd. De straatnamen daar verwijzen naar de voormalige kazerne, denk aan de Cavaleriestraat, Paardenwed en Galoppeerbaan. De Cavaleriestraat heette tussen 1899 en 1937 Ruiterstraat en was genoemd naar de gehuwde cavaleristen die daar met hun gezinnen woonden. Vervolgens verloor de straat voor een tijd deze functie en kwamen de woningen leeg te staan. Na de Tweede Wereldoorlog werd besloten de huizen weer bewoonbaar te maken en de straat kreeg een nieuwe naam. De huizen staan nu min of meer als monument tussen de nieuwbouw en vormen een herinnering aan de kazerne en de cavaleristen uit het verleden.

Kaart van het goed Randenbroek in opdracht van Jan Beren, leenhouder van 1559 tot 1569, opgemeten en in kaart gebracht.

Ontwerpplan uit 1677 voor het rechttrekken van de weg naar de Heiligenberg liggende bij de hofstede Randenbroek. De metingen van de toenmalige situatie dateerden uit 1659.

Parkontwerp uit 1814 in Engelse landschapstijl voor Randenbroek. Bovenaan de Heiligenbergerbeek, onderaan de Heiligenbergerweg. De bleekvelden van de Kattenkampen zijn in dit ontwerp bij het park betrokken. De oprijlaan volgt hier min of meer het verloop van de beek. Het huis, dat het einddoel van de laan is, is al van een afstand zichtbaar. Waarschijnlijk zijn er weinig of geen elementen uit dit plan gerealiseerd.

Het uitbreidingsplan Randenbroek; besluit van Gedeputeerde Staten 19 juni 1956.

Literatuur:

• W.J. van Hoorn, Een hofstede genaamd Randenbroek. Van leengoed tot stadspark (Amersfoort 1991).
• Max Cramer en Francien Snieder, Amersfoort. Architectuur en stedenbouw 1850-1940 (Amersfoort, Zwolle 1996).
• H.J. Poots, Amersfoort - 100 jaar groeistad (Amersfoort 1992).
• Max Cramer, Amersfoort. Basisplan bestaand stedelijk gebied. Historische wijkanalyse (Amersfoort, 1991).
• Gemeente Amersfoort, Wijkprogrammaboek Randenbroek - Schuilenburg. '11.166 mensen op dat hele kleine stukje aarde…'.