Nederberg

Nederberg (tot medio 2021 Zonnehof) is een wijk waar naast zo’n 1.800 bewoners veel kantoren en (dienstverlenende) bedrijven zijn gevestigd. De woningen en bedrijfsgebouwen dateren van de jaren twintig in de vorige eeuw tot aan recente nieuwbouw.

De voormalige wijk Zonnehof is genoemd naar een villa die vroeger aan de Arnhemseweg 7 stond, daar waar nu het plein Zonnehof aansluit op die weg. De villa werd tussen 1898 en 1900 gebouwd voor Leonard Cornelis Beijnen, een ritmeester van de cavalerie. In 1969 werd het huis gesloopt om plaats te maken voor het plein tussen de Arnhemseweg, Bergstraat en Utrechtseweg.

Het terrein van de voormalige wijk Zonnehof, ruwweg tussen de Stadsring, de Arnhemseweg en de twee spoorlijnen, hoorde tot in de negentiende eeuw bij het buitengebied van de stad Amersfoort. Zonnehof ligt aan de voet van de Amersfoortse Berg en vormt een duidelijke overgang van de binnenstad naar de Berg. Er liepen in de middeleeuwen al een paar (zand)weggetjes, waaronder de Snouckaertlaan en de Arnhemseweg. De Snouckaertlaan heette vroeger de Soesterstraatweg en liep naar Soest. De Arnhemseweg liep vanaf de Slijkpoort (een poort in de tweede stadsmuur) over Oud Leusden naar Woudenberg en heette de Slijkpoortseweg.

Het gebied was vrijwel onbebouwd hoewel de kaart van Jacob van Deventer uit 1570 wel enkele boerderijtjes en molens aangeeft. In 1653 werd de Utrechtseweg aangelegd. Deze liep vanaf de Utrechtsepoort naar Utrecht. Vóór 1653 liep hier een kronkelige oude weg, de Steenweg, over de huidige Prins Frederiklaan naar het gehucht Hees onder Soest.

In het midden van de negentiende eeuw werd de structuur van het gebied nog steeds bepaald door de uitvalswegen (Arnhemseweg, Utrechtseweg en Snouckaertlaan). Dicht bij de stad waren deze wegen van enkele tolhekken voorzien. De Arnhemseweg werd in 1822 bestraat. Tussen de hoofdwegen liepen enkele verbindingswegen, zoals de Vlasakkerweg, 't Laantje en de Watersteeg (nu de Bergstraat). De Watersteeg veranderde in 1881 in Lange Bergstraat en in 1914 in Bergstraat, omdat deze langs de voet van de Amersfoortse Berg voert en omdat er destijds in Amersfoort al twee Waterstegen waren, in de Kruiskamp en bij de Hellestraat. De Vlasakkerweg liep oorspronkelijk door naar de Vlasakkers en volgde ongeveer het tracé van de tegenwoordige Barchman Wuytierslaan.

In 1863 werd de spoorlijn Utrecht-Amersfoort aangelegd en het station van de Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij (NCS) aan het Smallepad. Al snel vestigden bedrijven als De Phoenix bierbrouwerij en zeepfabriek De Duif zich in de buurt van het nieuwe station. De brouwerij lag aan de toenmalige Stationsweg. Later is die naam veranderd in Brouwerstraat. Ook de Brouwerstunnel herinnert aan de voormalige brouwerij.

Vanaf 1874 moest de NCS het station aan het Smallepad delen met de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM), die in dat jaar een lijn opende van Amsterdam naar Amersfoort. Twaalf jaar later nam de HIJSM een tweede station in gebruik, Amersfoort-Staat. Dit station lag aan de spoorlijn Amsterdam-Amersfoort-Kesteren-Nijmegen, in de volksmond het Kersenlijntje genoemd. De huidige Kersenbaan is hier naar genoemd. In 1901 werd op de plaats van Amersfoort Centraal begonnen aan de bouw van een nieuw station als vervanging voor de twee bestaande stations. Dit werd op 15 oktober 1902 feestelijk geopend.

Vanaf het einde van de negentiende eeuw vond in het nu door de spoorlijnen omsloten gebied nieuwbouw plaats. Begin jaren negentig was de Utrechtseweg aan beide zijden al volledig bebouwd tot aan Nederberg. Tussen het station aan het Smallepad en de Utrechtsepoort lag het zogenaamde Kalfsveld dat lange tijd voor artillerieoefeningen gebruikt werd. Dit werd verkaveld en er verrezen woningen. Langs de Arnhemseweg, Snouckaertlaan en 't Laantje (nu de Stadsring) werden enkele villa's gebouwd. Aan het begin van de twintigste eeuw vond vervolgens uitbreiding plaats door de aanleg van de Bloemweg, Van Persijnstraat en Spoorstraat. Hieraan werden zowel woningen als bedrijven gevestigd.

In 1920 was het gebied bijna volledig bebouwd, met uitzondering van een terrein in het noordoosten. In de jaren dertig verrezen nog enkele panden, in de stijl van Dudok gebouwd, zoals het Grand Theater (1934). Tussen 1952 en 1962 werd op het open terrein rond de villa Zonnehof een nieuwe wegenstructuur ontworpen, in 1965 was het huidige plein gereed. In 1959 werd hier expositieruimte De Zonnehof gerealiseerd, een schepping van Gerrit Rietveld, in 1973 gevolgd door het gebouw van de Gemeentelijke Geneeskundige Dienst, van architect L.J. Linssen. De Openbare Bibliotheek opende in 1975 aan de Zonnehof haar deuren.

Gezicht op de Bergstraat richting het Driepuntje (later Prinses Julianaplein) aan het eind van de negentiende eeuw. ca. 1885 - ca. 1900 Van deze kaart is een ansichtkaart verschenen: aA-III-Bergstraat-2 Vervaardiger: Boer, Adr.

Villa Zonnehof aan de Arnhemseweg 7. ca. 1900 - ca. 1910. Vervaardiger: Gebr. v. R.

De Snouckaertlaan (vroeger: Soesterweg), gezien vanaf de Stationsstraat. ca. 1890 - ca. 1890. Vervaardiger: Wentzel, J.W.

De Soesterweg (thans: Snouckaertlaan), vanaf de Utrechtseweg. Geheel links villa Para op nr. 1, rechts nr. 2. In het wegdek de rails van de paardentram. 1901 - 1917.

Het vernieuwde Grand Théâtre, bioscoop aan de Snouckaertlaan 4 tijdens open dag. 1989-12 - 1989-12 Bron: De Stad Amersfoort. In januari 1986 werd het Grand Théâtre door brand verwoest. In december 1989 werd het weer opgebouwde en uitgebreide Grand Théâtre heropend. De andere bioscopen van Amersfoort werden hierin ondergebracht. Vervaardiger: Pit, Jan. Auteursrecht: BDU.

De Van Asch van Wijckstraat richting binnenstad. Onder de bomen van het Plantsoen bevindt zich het Secretarisbruggetje (niet zichtbaar). Rechts kwekerij van A.M. van Bemmel. Dit gebied was het zgn. Christiaanspark, voorheen het Kalfsveld. ca. 1905.

Literatuur:

• J.A. Brongers , Historische encyclopedie van Amersfoort (Amersfoort 1998/1999).
• Max Cramer, Amersfoort. Basisplan bestaand stedelijk gebied. Historische wijkanalyse (Amersfoort, 1991).
• H.J. Poots, Amersfoort - 100 jaar groeistad (Amersfoort 1992).