Leusderkwartier

Het Leusderkwartier ligt in de driehoek tussen de A28, de Kersenbaan (de spoorlijn Amersfoort - Kesteren, later de PONlijn) en de Leusderweg. Deze laatste voerde van oudsher van Amersfoort naar Leusden (Oud Leusden). In de bronnen komt de Leusderweg voor het eerst voor in 1388. Het gedeelte van de binnenstad tot aan het tegenwoordige Julianaplein komt ook voor als Slijkpoortsweg en werd na de aanleg van de weg naar Arnhem (rond 1825) meestal Arnhemseweg genoemd.

De wijk is genoemd naar de zeer oude plaats (Oud) Leusden, die al in 777 wordt genoemd. Toen schonk Karel de Grote zijn hier gelegen domein aan de bisschop van Utrecht. Er werd toen gesproken van de 'villa Lisiduna'. Rond het jaar 1000 werd hier de Sint Urbanuskerk gebouwd. Het enige dat tegenwoordig nog rest van deze in 1827 afgebroken kerk, is de toren.

Nimmerdor

Een groot deel van het grondgebied in het zuiden van het Leusderkwartier is het bosgebied Nimmerdor. Het huis van die naam ligt bij de Arnhemse weg. Het landgoed werd omstreeks 1645 aangelegd door Everard Meyster, de man van de 'Amersfoortse kei'. De Everard Meysterweg is naar hem genoemd. Er is een plattegrond van de geometrische tuin uit 1669 bekend. De beplanting die Meyster liet aanbrengen bestond uit 'uitsluitend groenblijvende heesters en planten, grove en fijne spar, eiloof (klimop), palm, hulst en zevenboom' en was daardoor altijd groen. Een kaart uit 1835 laat zien dat de tuin veranderd was in een Engelse landschapstuin. Het huis werd ook in stijl aangepast. Het tegenwoordige huis Nimmerdor is in 1974 opgetrokken. De oude bijgebouwen, zoals het koetshuis en een monumentale duiventil zijn bewaard gebleven.

Andere historische gebieden in het Leusderkwartier zien we tegenwoordig nog terug in de straatnamen. Waterdaal was een landgoed dat op oude kaarten voorkomt en tot de bezittingen van Everard Meyster behoorde. Later, in 1755, werd dit landgoed bewoond door de familie van Bemmel. Bekend is ook dat in dit gebied vroeger de kwekerij Waterdaal van de familie Kolff lag. De Lockhorsterweg verwijst naar het middeleeuwse landgoed. Lok of lock is een ingesloten stuk land en horst is het middeleeuwse woord voor zanderige hoogte met struikgewas. De weg heeft een Amersfoorts en Leusdens gedeelte. Het Amersfoortse deel maakte tot de grenscorrectie van 1917 deel uit van de gemeente Leusden.

De Zandbergenlaan verwijst naar het landgoed Zandbergen aan de Arnhemse straatweg waar al rond 1800 een boerderij stond. De in 1874 opgerichte Maatschappij tot opvoeding van wezen in het huisgezin kwam in 1880 naar Zandbergen. Het huis werd één van de doorgangshuizen voor weeskinderen die wachten op een geschikt pleeggezin. De Maatschappij bestaat nog steeds en heeft de naam Zandbergen overgenomen.

Leusderkwartier

Het grondgebied van de huidige wijk was in het midden van de negentiende eeuw slechts hier en daar bebouwd, met name in het noorden langs de Arnhemse- en Leusderweg. Aan het einde van de negentiende eeuw werd tussen de Leusder- en Woestijgerweg een Artilleriepark gerealiseerd dat bij de infanteriekazerne (gelegen aan de westzijde van de Leusderweg in het Bergkwartier) hoorde. In 1915 werd het Artilleriepark bebouwd met scholen.

Tot een grenscorrectie in 1917 hoorde het terrein ten westen van de Buurtweg, dat tegenwoordig door het bos van Nimmerdor loopt, tot de gemeente Leusden. De Buurtweg liep vroeger door tot aan de Leusderweg ongeveer ter hoogte van de huidige Verhoevenstraat. In 1917 werd de lijn Laan 1914-Dodeweg-Lockhorsterweg de nieuwe grens tussen Leusden en Amersfoort. Het historische gebied bij de toren van Oud Leusden bleef bij Leusden waardoor de grenslijn om dit terrein heenliep.

In het uitbreidingsplan van 1920 werd het Leusderkwartier aangewezen als wijk voor arbeiders en middenklasse. Groepsgewijs bouwden aannemers/architecten complex na complex. De stadsarchitect C.B. v.d. Tak heeft er verschillende arbeiderscomplexen ontworpen. In de jaren zestig werd de omgeving Einsteinstraat, Kelvinstraat en Hertenstraat bebouwd. In 1962 werd de Rijksweg A28 de gemeentegrens met Leusden.

De laatste buurt die aan de wijk is toegevoegd is het nog maar zeer onlangs opgeleverde Nimmerdor bij het gelijknamige bosgebied. Komende jaren komt daar de nieuwbouw van de Amerhorst (Bosweg) en een kantoor-woongebouw op de hoek van de Kersenbaan/Leusderweg (vroegere Avis) bij.

Naast enkele straten met historische namen bezit het Leusderkwartier ook straten genoemd naar wetenschappers en uitvinders, dieren en schilders.

Foto uit circa 1889 van vijver en orangerie op het Landgoed Nimmerdor. Vervaardiger: Gebr. van R.

Huis Nimmerdor met vijver.

Foto uit 1890-1900. Huize Nimmerdor in het gelijknamige landgoed, met duiventil. Gezicht vanaf de Arnhemseweg. Destijds nog Leusdens grondgebied.

Huize Zandbergen (Maatschappij tot opvoeding van weezen in het huisgezin), gezien vanaf de Bosweg met enkele kinderen op de voorgrond. Eind 19e eeuw.

Literatuur:

• Max Cramer, Amersfoort. Basisplan bestaand stedelijk gebied. Historische wijkanalyse (Amersfoort, 1991).
• Gemeente Amersfoort, Wijkprogramma Vermeer-, Berg- en Leusderkwartier 2004/2005, "VBL gaat naar de schoonheidsspecialist".
• J.A. Brongers, Historische encyclopedie van Amersfoort (Amersfoort 1998/1999).