Kruiskamp

De Kruiskamp wordt voor het eerst vermeld in 1469 als Cruijscamp. De naam verwijst naar een kamp, een omheind stuk (weide)gebied. Het ging hier mogelijk om land waarvan de opbrengst ooit bedoeld was voor het deelnemen aan een kruistocht naar het Heilig Land.

Het gebied van de huidige wijk ligt buiten de oude stadsmuren en behoorde omstreeks 1400 nog tot het uitgestrekte noordoostelijke meentgebied van de stad, de stedelijke markegronden. Dit waren gronden die gemeenschappelijk gebruikt werden. De oudste wegen waren toegangswegen die vanaf de Bloemendalse- en Kamperbuitenpoort door het gebied liepen. Buiten de Kamperbuitenpoort aan de huidige Hogeweg stond ter hoogte van de Magelhaenstraat het Lazarushuis, het opvangtehuis voor melaatsen. De aanzet tot de stichting van dit huis werd gegeven door het besluit van het stadsbestuur dat na 1404 geen melaatsen meer mochten worden opgenomen in het St. Pieters Gasthuis, omdat dit binnen de stadsmuren lag. Melaatsen moesten, op last van de overheid, buiten de gemeenschap worden gehouden in verband met het besmettingsgevaar. De oudste vermelding van het Lazarushuis is te vinden in een oorkonde uit 1416. Het huis moet dus als zelfstandige instelling zijn gesticht in de periode tussen 1404 en 1416. Het terrein bestond uit het huis met landerijen waar schapen werden geweid en gewassen verbouwd. Bij gebrek aan melaatsen werd het Lazarushuis in 1641 gesloten. Later is het gebouw een tabaksboerderij geworden, die uiteindelijk in 1858 afbrandde.

Op de hoek van de Van Assenraadstraat en de Pullstraat, waar nu het buurthuis De Roef ligt, stond boerderij De Kruiskamp. Deze wordt onder andere op een kaart uit 1846 aangegeven. De boerderij is rond 1927 afgebroken om er een protestants christelijke lagere school te bouwen, waarin nu het buurthuis is gevestigd.

Het gebied was erg nat en kampte tot in de twintigste eeuw met grote afwateringsmoeilijkheden. Daardoor bleef het lange tijd slechts spaarzaam bebouwd. De schaarse bebouwing bevond zich in het midden van de negentiende eeuw langs de Bloemendalse weg, Liendertseweg en Lageweg. Ten westen van de Bloemendalsestraat lag oorspronkelijk een tuin met vijvers, die bij een villa aan de Grote Koppel behoorde. Langs de Hogeweg, ten zuidoosten van de Kamppoort, was de bebouwing dichter vooral door de bouw van het Militair Hospitaal. Dit hospitaal voor het in Amersfoort gelegerde garnizoen werd in 1887 gebouwd en is zo'n zestig jaar in gebruik geweest.

In 1919 werden plannen gemaakt om op de resterende, onbebouwde terreinen nieuwe woningen en enkele scholen te realiseren. Het stuk van de Grebbelinie dat hier lag werd verder als plantsoengordel gepland. Tussen 1930 en 1937 werd een gedeelte van de geplande uitbreiding verwezenlijkt in de omgeving van de Trompstraat. In 1952 ontwikkelde de stadsarchitect D. Zuiderhoek zijn "Bloembladtheorie", waarbij de binnenstad opnieuw het geografisch centrum van Amersfoort moest worden. In dat kader werd er tussen 1952 en 1962 gebouwd langs de Evertsen-, Van Brakel- en Van Gaalenstraat, in de omgeving van de Kortenaerstraat, tussen de Liendertseweg en de Van Randwijcklaan. Als laatste werd het gebied tussen Van Randwijcklaan en Columbusweg bebouwd.

De straten in de Kruiskamp zijn genoemd naar ontdekkingsreizigers, zeevaarders en vlootvoogden en Amersfoortse burgemeesters uit het verleden.

Plattegrond der Stad Amersfoort. 1846 Stadsplan van Amersfoort en directe omgeving. Linksonder een lijst met openbare gebouwen. D.J. Thomkins.

Hoeve Kruiskamp. Circa 1890- circa 1910.

Boerderij de Horseweide. De Horseweide was tevens de naam van een gebied tussen de Liendertseweg en de Hooglandseweg. ca. 1910 - ca. 1930.

Militair Hospitaal, met tuin, aan de Hogeweg. Circa 1910. Wentzel, J.W.

Tabaksschuur en -plantage (links) en het Lazarushuis (rechts) aan de Hogeweg, gezien in de richting van de stad. 1759 - 1759 Over het Lazarushuis, zie: "Amersfoort in Prent" van J. Hovy, p. 80. Vervaardiger: Liender, Paul van.

Literatuur:

• Gemeente Amersfoort, Wijkprogrammaboek Kruiskamp/Koppel 2004. Liever vandaag dan morgen (Amersfoort 2004).
• Max Cramer, Amersfoort. Basisplan bestaand stedelijk gebied. Historische wijkanalyse (Amersfoort, 1991).
• Max Cramer en Francien Snieder, Amersfoort. Architectuur en stedenbouw 1850-1940 (Amersfoort, Zwolle 1996).
• C.A. van Kalveen, 'Het Lazarushuis buiten de Kamppoort te Amersfoort', in: Jaarboek Oud-Utrecht (1983).
• N. Donselaar, Van Gasthuisbed tot Serviceflat. Zes eeuwen bejaardenzorg in het Gecombineerd St. Pieters- en Bloklands Gasthuis te Amersfoort (Amersfoort 1986).