Buitengebied-Oost

Buitengebied-Oost bestaat uit de buurtschappen Bloeidaal, De Wieken, Nijkerkerstraat e.o., Stoutenburg-Noord en Vinkenhoef.

Huis en heerlijkheid Stoutenburg

In 1252 gaf Wouter van Amersfoort, één van de heren van Amersfoort, opdracht tot het bouwen van een versterkt huis en noemde zich heer van 'Stoutenburch'. De naam Stoutenburg is samengesteld uit 'burcht' en het Middelnederlandse woord 'stout' dat krachtig en sterk betekent. Aan het begin van de 14e eeuw verkochten de nakomelingen van Wouter het kasteel aan de Utrechtse bisschop. Vanaf 1457 werd Stoutenburg verpacht aan Amersfoortse burgers en had het vooral een agrarische karakter. Het middeleeuwse kasteel moest een eeuw later gesloopt worden en hoewel Johan van Oldenbarnevelt de gronden tussen 1594 en 1629 wist te verwerven, zou het land tot in de zeventiende eeuw braak blijven liggen. Op het oorspronkelijke kasteelterrein werd toen een landhuis gebouwd. Dit huis was omgeven door tuinen die in 1669 door Huygens werden beschreven. Via de familie Van Lilaar, en Petrus Leonardus Heilman kwam het in 1833 in bezit van Anthony Luden. Deze liet een neo-gothische landhuis bouwen. Tussen 1948 en 1997 was het het eigendom van de Nederlandse Provincie der Minderbroeders-Franciscanen, waarna het Utrechts Landschap het heeft overgenomen. Anno 2004 is van het oude Stoutenburg alleen een deel van de slotgracht over in de vorm van een vijver met bomen. Het kasteelterrein is min of meer in tweeën geknipt, door de Stoutenburgerlaan. Momenteel overweegt het Utrechts Landschap om ter plaatse een modern kasteel te realiseren.

Stoutenburg was niet alleen de naam van een huis maar ook van een gebied met een eigen bestuur en rechtspraak. Dat werd een gerecht of heerlijkheid genoemd en is te vergelijken met de tegenwoordige gemeente. Het gerecht Stoutenburg grensde in het oosten aan Gelre (tegenwoordig provincie Gelderland). De overige grenzen werden door de beken bepaald. De Hoevelakense Beek in het noorden vormde grens met Hoevelaken, de Vlierbeek of Barneveldse Beek die met Amersfoort, en de Modderbeek die met het gerecht Hamersveld (later opgegaan in de gemeente Leusden).

De grenzen met Amersfoort, Hoevelaken en Leusden

Bij de indeling in gemeenten van 1798 bleef Stoutenburg op zichzelf. Tussen 1812 en 1815 werd Stoutenburg voor een korte tijd samengevoegd met het Gelderse Hoevelaken. Daarna ging Stoutenburg tot 1969 opnieuw als zelfstandige gemeente door het leven. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw zou dit beeld van een zelfstandige Stoutenburg behoorlijk gaan veranderen. Toen in 1962 de nieuwe rijksweg (de tegenwoordige A28) de grens werd met Amersfoort raakte Stoutenburg een stuk grond kwijt aan de Amersfooortse woonwijk Schuilenburg. Een soortgelijke grenswijziging vond plaats bij de A1, waardoor een smalle strook Stoutenburg, met de boerderijen Groot en Klein-Middelaar, naar Hoevelaken overging.

De grootste verandering kwam in 1969. Toen werden de gemeenten Stoutenburg en Leusden samengevoegd. De noordelijke grens van de zo ontstane gemeente Leusden veranderde voor het eerst drastisch in 1998 bij een nieuwe gemeentelijke herindeling. De grens tussen Amersfoort en Leusden loopt nu langs de Vlierbeek tot voorbij het kasteel Stoutenburg. Zo is de wijk Stoutenburg-Noord ontstaan waarbij alle grenzen - behalve de oostelijke grens - ons herinneren aan ontwikkelingen uit de twintigste eeuw maar de oude boerderijen, het oude kasteelterrein van Stoutenburg en de grens met Gelderland ons veel verder terug voeren in de tijd.

In 1998 volgde een nieuwe herindeling, waarbij het noordelijke deel van het vroegere Stoutenburg bij Amersfoort werd gevoegd.

Aan de noordgrens van Stoutenburg-Noord werd op 9 december 2012 station Hoevelaken geopend voor de bewoners van het in Gemeente Nijkerk liggende Hoevelaken.

Kaart van de gemeente Stoutenburg met gemeentegrenzen. Uit 1866. Getekend en ontworpen door J. Kuyper. Met Nederlandse mijlen en half uur gaans. Uitgave van Hugo Suringar te Leeuwarden.

Literatuur:

• Hans Renes, Hans Vlaardingerbroek en Leo Wevers, Leusden. Geschiedenis en architectuur (Zeist 1998).
• J. Kuyper, Gemeente-atlas van Utrecht: naar officieele bronnen bewerkt (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1971).
• J. Verduin, Van grenzen en gerechten, in: 'Leusden Toen: Tijdschrift van de Historische Kring Leusden' (Leusden, 1989 en1990) jaargang 5 en 6; nrs. 6 en 1.
• B.G.J. Elias red., Ach lieve tijd: 900 jaar Amersfoort en de Amersfoorters (1986-1987).