Stadhuizen

Referentie(s): Van Bemmel, 1760 p. 404-410; Hovy, 1986 pp.54/55 en 143.

1. Lange tijd (sinds midden XVIII) heeft men gemeend dat het oudst bekende S gevestigd was op het huidige adres Krommestraat 70 (vóór 1396-1536), genoemd in 1396, ook in gebruik (kelder) als Waag. Daarna gebruikt als particulier huis, stadsgevangenis en armenschool (1829-1889). Het huis heet ook: 'Het Oude Stadhuis'. Op de rugzijde van de acte van 1396 staat echter een notitie waaruit men kan concluderen dat het oudste S tegenover dit huis stond (tussen Krommestraat en Vijver) (Maarschalkerweerd in: Krauwer en Snieder, 1994 p. 29).

   Thans meent W.J. van Hoorn (Van Hoorn, 1996) dat zelfs de aanname van een S in de Krommestraat onjuist is; het S bevond zich in 1396 al op de Hof. Het archeologisch onderzoek in 1991 heeft aangetoond dat het linker woontoren-achtige huis (huis I Krauwer/Snieder, 1994 p. 38; zie iets verderop sub B) in zijn beginfase geheel vrijstond; de gebruikte stenen zouden vroeger (nl. XII) gedateerd kunnen worden dan Snieder doet; ergo dit zou wel het vroegste S van Afrt kunnen zijn.

   Snieder (pers. med.) voert hier tegen aan dat het woontoren-achtige huis niet ouder dan XIII kan zijn: onder het stenen huis bevinden zich de resten van een XII houten huis en onder dit houten huis is de rand van de insteekhaven nog zichtbaar (Haven). Bovendien bevindt er zich nog een XIV scherf in de specie van het stenen huis. Een en ander is ook in overeenstemming met de gedachten van Renaud in FL 21 1/2 (1991) 15.

2. De W-zijde van de Hof (1536-1817, sloop in 1823/4). Dit stadhuis bestaat uit 3 elementen. Vanaf de Hof gezien I (links), II (midden) en III (rechts):
   1. Uit archeologisch onderzoek bleek dit een rond 1400 gebouwde stenen woontoren (voorafgegaan door een XIII houten huis). Zo'_ forse stenen woontoren is een opvallend element in het Afrt van die tijd; mogelijk had het al vanaf zijn bouw (ca 1400) een bestuursfunctie en is de 'verhuizing' van 1536 slechts een uitbreiding van deze woontoren en een totale verlating van het pand aan de Krommestraat. In 1547 vindt de bouw plaats van een bordes met het Habsburgse wapen en 4 pilaren met leeuwen, alles ten teken van onderwerping aan Karel V. Later komt er op de 1e étage een houten gaanderij waar de bode besluiten kon afkondigen en waar de magistraat kon toezien op de executie van vonnissen op de Hof. In XVIII is alleen het bordes nog overgebleven. (Krauwer en Snieder, 1994 p. 32 en 26). [Zie ook de gedachten van Van Hoorn aan het slot van de tekst over het S aan de Krommestraat!]
   2. Begin XVI komt het huis Nieuw Schoneveld in de stukken voor. Het huis heeft een laat-gothische gevel met pinakels; het is waarschijnlijk in 1536 gebouwd; het begin van de vulling van de Beerput is met dit jaartal in overeenstemming. Een schilderij uit 1631 toont de gevel met een er aan bevestigde Walviskaak. Ter markt aangeboden vee moet voor II. gekeurd worden. Hier bevond zich de Vierschaar en de Kleine Rolle.

      Referentie(s): J.A. Brongers, Walvissen en stadhuizen, Amsterdam / Amersfoort, 1995.

   3. Het huis heeft een XIII houten voorganger; rond 1300 verkrijgt het een stenen fundament; de zijmuren dateren uit begin XVI; de voorgevel uit XVI/XVII. In 1645 koopt de stad het van de apotheker Johan Poth en in 1653 (1658) wordt het bij het stadhuis-complex getrokken.

      Het complex krijgt in 1720 Engelse schuiframen en even voor 1759 wordt het opgeknapt. Aan het einde van XVIII staat het echter op instorten en in 1817 wordt het complex ontruimd wegens bouwvalligheid. In 1824 wordt het complex wegens bouwvalligheid voor afbraak verkocht.

      Referentie(s): Sprok CXLVIII en CXLIX (over eventuele schatvondsten; Muntschat); J. Hovy, De galerij van het Amersfoortse stadhuis aan de Hof, FL 24 no 3/4 maart 1995 53-55 (verandering van de voorgevel van het middelste huis in 1677).

      • C. Westsingel (1818-1974).
      • D. Stadsring (1974-heden).

Referentie(s): Sprok CI, CII, CIII, CIV, CV, CVI, CVII, en CVIII; J.Hovy, De stadhuizen van Amersfoort in het verleden, FL 7 april 1975 1-4; B.G.J. Elias, Het oude stadhuis aan de Hof, FL 12 no 3/4 dec 1980 50-52; J.G.N. Renaud, Over Amersfoorts oude stadhuis, FL 21 1/2 mei 1991 15.