De naam is waarschijnlijk primair afgeleid van coppel; een Oost-middelnederlands woord met de betekenis gemeenschappelijke weide, die zich langs de Eem uitstrekte; later dacht men wel dat het poortcomplex een combinatie (koppeling) van een waterpoort met ter weerszijden twee landpoorten is. De poort ligt in het NW van de stad.
Door de waterpoort kan de stad het van de Veluwe afkomende water spuien (kwijtraken) in de Eem; de oude naam (eerste vermelding 1427) is dan ook Spoeipoort (Grote en Kleine Spui; oudste vermelding Spoeije: 1389). Tevens kan de K water in de grachten van de stad houden! Tijdens een archeologisch onderzoek in 1997 werd nl. informatie verkregen over de funderingswijze: T. d'Hollosy in Nieuwsblad 50 (mei 1997); ook werd ontdekt dat de K (door middel van een houten schot) ook een duidelijke functie had bij de regulering van de waterstand in de stad. Om het water, tegen stank-ontwikkeling, in de grachten van de stad te houden is later (ca 1930) de sluis bij het Spui gebouwd.
Er is de Grote K die het Grote Spui met het Grote Koppel verbindt en het Kleine K die het Kleine Spui met het Kleine Koppel verbindt. De waterpoort heeft een met een tredmolen bedienbare valdeur; hiermee werd de toegang over water tot de stad afgesloten. De Kleine K werd voor 1618 gebouwd; gesloopt XIXA. Boven de waterpoort bevond zich de Gildekamer van de veerschippers; later stond er de slijpsteen van het droogscheerdersgilde. Op krachtig initiatief van Van Rootselaar vond in 1886 algehele restauratie van Grote K en waterpoort olv stadsarchitect W.H. Kam (met adviezen van P.J.H. Cuypers) plaats; hierbij werden ook kantelen aan de binnenzijde van de poort gemaakt (hierdoor werd het 'mooier en authentieker' (naar het toenmalige idee) dan het in de ME zelf was!)
Referentie(s): C.A. Heunks, Koppelpoort Amersfoort, Amersfoort, Reclame-Bureau 'De Kei', 1938; B.G.J. Elias, De restauratie van de Koppelpoort in 1885/86, FL 13 no 2 juli 1981 44-51.
Naast de K bevindt zich een door water gedreven Volmolen; gebouwd in 1645, tijdens de vernieuwing van de K na verzakking van de fundamenten door een hoge Rijn-waterstand in 1643.
[H. Poots over K in DSA 30-9-1987 en 14-10-1987].
Voor een tekening van gevels, doorsneden en plattegronden: Nieuwsblad 12 (dec 1987).
Zie ook: Christoffelgilde, Monumentenzorg (1999) Stoneystuw